A
archvanhuong
Guest
Cho đến bây giờ kiến trúc dân dụng vẫn chiếm vai trò độc tôn trong những các thể loại công trình kiến trúc, ứng dụng hầu hết những kỹ thuật xây dựng mới. Tuy nhiên ít ai biết thực chất việc hình thành và phát triển những kỹ thuật mới, các hệ kết cấu mới lại xuất phát từ kiến trúc công nghiệp.
Đây là bài viết (bài giảng) của TS.KTS. Phạm Đình Tuyển nói về lịch sử hình thành và phát triển kiến trúc công nghiệp, các bạn có thể tham khảo:
LịCH SỬ PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC CÔNG NGHIỆP THẾ GIỚI
Đã có thời gian là có lịch sử.
Kiến trúc công nghiệp là đứa con muộn mằn của nghệ thuật kiến trúc. Ban đầu tưởng như không được thừa nhận, có lúc trở thành kẻ mẫu mực, tiên phong, có lúc lại bị xa lánh, nhưng rồi thì nó cũng trưởng thành và bước đi vững chãi trên con đường riêng của nó.
1. XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP VÀ KIẾN TRÚC - MỘT CÁI NHÌN LỊCH SỬ
Khi cái mới xuất hiện, đó là điều đặc biệt, bởi vì trước đó chưa từng có.
Kiến trúc công nghiệp chỉ xuất hiện khi xã hội hình thành một mô hình hoạt động kinh tế - xã hội mới: Hoạt động sản xuất công nghiệp và cụ thể hơn là các xí nghiệp công nghiệp- nhà máy.
Nếu người ta muốn nêu một nhà máy như là một hoạt động có tổ chức qua hoạt động của máy móc thiết bị, được vận hành bởi sự chuyển động cơ khí (không phải sức lao động của con người), thì công trình như vậy xuất hiện đầu tiên vào cuối thế kỷ XVIII, tại nước Anh. Các phát minh ra máy sợi, dệt và máy hơi nước - nguồn động lực, là điều kiện cho việc hình thành sản xuất công nghiệp.
Việc xây dựng các xưởng sợi, dệt hiển nhiên không thể dung hoà với hình thái kiến trúc dân dụng đương thời (cho việc xây dựng nhà ở và công trình công cộng – nhà thờ). Tất yếu phải nảy sinh một hình thái kiến trúc mới - Kiến trúc của các công trình công nghiệp - Kiến trúc công nghiệp.
Mối quan hệ giữa xây dựng công nghiệp và kiến trúc chắc chắn là đa dạng, không thể chỉ xét trên một phương diện nào đó được. Tuy nhiên, về cơ bản có thể xem xét mối quan hệ này trên cơ sở một số mốc lịch sử nhất định của quá trình phát triển xây dựng công nghiệp, qua đó có thể nhận diện được hình thái của một loại hình kiến trúc mới - Kiến trúc công nghiệp.
2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP TRƯỚC THẾ KỶ XX
Điểm khởi đầu của quá trình công nghiệp hoá ở Châu Âu diễn ra vào những năm cuối thế kỷ XVIII tại Anh, gắn liền với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất với sự phát minh ra máy hơi nước và máy dệt. Những nguồn lợi to lớn mang lại từ việc khai thác tại các nước thuộc địa, quyền tự do của công dân và tự do kinh doanh buôn bán đã hội tụ đủ điều kiện cho sự phát triển sản xuất theo phương thức công nghiệp tại hòn đảo này. Sau đó công nghiệp hoá được mở rộng nhanh chóng trên toàn châu Âu, tạo nên một nhu cầu mới về công trình công nghiệp. Và chính cuộc cách mạng công nghiệp lại đồng thời tạo ra kỹ thuật mới và vật liệu mới để thực hiện các nhiệm vụ xây dựng vừa được đặt ra, trước hết là công nghệ sản xuất và chế tạo thép.
Vào những năm đầu của quá trình công nghiệp hoá chưa xuất hiện công trình công nghiệp đặc thù. Để đẩy nhanh quá trình tích tụ tư bản, các nhà sản xuất coi công trình công nghiệp chỉ có vai trò chức năng đơn thuần của một cái vỏ bao che phương tiện sản xuất và hoạt động công nghiệp, được xây dựng với một chi phí xây dựng nhỏ nhất. Trong các ngôi nhà công nghiệp với hình thức bên ngoài tương tự như công trình dân dụng, vị trí trung tâm được dành cho việc bố trí máy hơi nước - phương tiện chủ yếu tạo nguồn động lực cho các máy móc.
Sự phát triển nhanh chóng của công nghiệp dẫn đến tình trạng dường như không thể kiểm soát nổi quá trình đô thị hoá. Sự tập trung dân cư quá mức trong các đô thị kèm theo đó là sự thiếu hụt về nhà ở. Điều kiện vệ sinh và môi trường vô cùng tồi tệ. Bộ mặt của đô thị hoàn toàn thay đổi, tháp nhọn của các nhà thờ dần bị che khuất bởi các công trình nhiều tầng, màu xám xịt với mật độ xây dựng dày đặc và các hàng ống khói công nghiệp.
Công trình công nghiệp được biết đến đầu tiên trên thế giới là xưởng dệt tại Derby – Anh, do John Lombo xây dựng vào năm 1718. Công trình cao 6 tầng rộng 12m, dài 33m. Hệ thống chịu lực bằng gỗ, tường ngoài bằng gạch.
Trong thời gian này người thiết kế công trình công nghiệp không phải là kiến trúc sư mà là các nhà công nghệ và các thợ cả. Họ là những người duy nhất có thể nắm được những thành quả mà công nghiệp mang lại, trước hết là kết cấu thép.
Năm 1779, tại Anh, cầu Coalbrookadle vượt sông Severn hoàn toàn được lắp ghép bằng sắt với nhịp 30m, do kỹ sư Farnoll Pritchartd xây dựng. Nó mở đầu cho hàng loạt cầu bằng sắt với nhịp ngày càng lớn hơn được xây dựng tiếp theo trên toàn châu lục. Sự thành công trong việc sử dụng kết cấu thép vào xây dựng cầu đã thúc đẩy việc sử dụng kết cấu thép trong xây dựng công trình.
Năm 1792/93 công trình công nghiệp đầu tiên trên thế giới có cột bằng thép được xây dựng. Đó là toà nhà Calico Mill cao 5 tầng của hãng William Strutt. Nhà gồm 3 nhịp nhỏ, sàn là vòm gạch tựa trên dầm gỗ. Nhà công nghiệp sớm nhất có kết cấu cột và dầm chịu lực bằng thép là xưởng dệt tại Benyon (Shrewsbury) do Charles Bage xây dựng vào năm 1797. Năm 1801 chiếc vì kèo thép đầu tiên được Boulton và Walt (người sáng chế ra máy hơi nước) sử dụng cho công trình Twist Mill – nhà máy sợi dệt ở Salford- Anh. Công trình có tường ngoài bằng gạch bao quanh hệ thống kết cấu khung thép. Có rất nhiều công trình công nghiệp được xây dựng theo nguyên tắc này từ những năm sau đó.
Ngay từ những ngày này đã xuất hiện kết cấu dầm thép dạng chữ I và chữ T.
Một trong các công trình công nghiệp nổi bật của thế hệ đầu tiên với hệ thống chịu lực bằng thép, kết cấu bao che bằng gạch là công trình xưởng cán thép do K.L Althans xây dựng tại Sayn (Rheinland - Đức). Công trình có 3 nhịp. Kết cấu của nhịp chính là chỗ dựa cho hai nhịp phụ hai bên. Hình thức đầu hồi của công trình phảng phất hình dáng kiến trúc của các công trình kiến trúc nhà thờ kiểu Basilika. Các khung sườn bằng thép có vai trò như các phân vị tường nhà.
Cả xã hội dường như đã không còn lặng im sau đêm trường Trung Cổ được nữa, tất cả đều thay đổi. Nghệ thuật nói chung và kiến trúc nói riêng cũng như vậy. Sự chuyển động ghê gớm của quá trình đô thị hóa, của xây dựng công nghiệp, của việc ứng dụng kết cấu thép là cơ sở để ra đời các khuynh hướng phát triển nghệ thuật mới – ví dụ như trường phái nghệ thuật trẻ (Jugendstil). Nó là một trong những những báo hiệu đầu tiên cho việc xuất hiện chủ nghĩa và các khuynh hướng nghệ thuật hiện đại sau này.
Một trong những công trình công nghiệp nổi tiếng được xây dựng bằng thép ở Anh trong giai đoạn này là công trình Boat Store ở Sheeress, do Godfrey Greene xây dựng vào năm 1858/60. Công trình hiện vẫn còn đang sử dụng này cao 4 tầng, dài 60m, rộng khoảng 40m, gồm 3 nhịp 13,7m. Nhịp giữa cao suốt 4 tầng để sử dụng cầu trục. Mái có kính lấy ánh sáng. Hai nhịp biên được chia thành 4 ngăn tầng. Tường không chịu lực bằng tôn, cửa kính với khung bằng thép. Cấu trúc xây dựng của công trình này không khác gì với các công trình công nghiệp đương đại.
Trong những năm tiếp đó kết cấu thép được cải tiến và được sử dụng ngày càng rộng rãi hơn trong xây dựng công nghiệp và cả trong các công trình dân dụng, trước hết là nhà ga, nhà hát và nhà triển lãm. Đây là các công trình đòi hỏi không gian lớn.
Công trình dân dụng bằng thép được nhiều người biết đến là Cung thuỷ tinh để triển lãm thế giới ở Luân Đôn. Công trình do Joseph Paxton xây dựng vào năm 1850 - 1851 với diện tích 72.000m2, bằng kính và thép, được xây dựng với thời gian kỷ lục khoảng 100 ngày.
Vẻ đẹp từ công năng, sự chuyển động, sử dụng vật liệu kính, các chi tiết trang trí từ thép và mô phỏng theo vật liệu thép đã trở thành một xu hướng mới trong nghệ thuật nói chung và kiến trúc nói riêng.
Sau công trình xây dựng bằng phương pháp lắp ghép – Cung Thủy tinh, nhà ở lắp ghép đầu tiên được xây dựng vào những năm 1893-1909 do kiến trúc sư Frank Lloyd Wright thực hiện.
Mặc dù đã có ý tưởng, vật liệu và giải pháp kết cấu mới, nhưng về cơ bản công trình công nghiệp được xây dựng vào thế kỷ XVIII, XIX là các công trình được tổ hợp theo kiểu truyền thống với mặt đứng của cấu trúc gạch, đá. Chúng có hình thức kiến trúc mô phỏng theo hình thức kiến trúc cổ điển hoặc phục hưng của các công trình dân dụng đang thịnh hành như dạng đầu hồi, vòm cuốn...Hình thức kiến trúc mới của công trình công nghiệp chưa hoàn toàn được khẳng định.
Nguồn: http://bmktcn.com/ocw_post.php?cat=7&post=11
Đây là bài viết (bài giảng) của TS.KTS. Phạm Đình Tuyển nói về lịch sử hình thành và phát triển kiến trúc công nghiệp, các bạn có thể tham khảo:
LịCH SỬ PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC CÔNG NGHIỆP THẾ GIỚI
Đã có thời gian là có lịch sử.
Kiến trúc công nghiệp là đứa con muộn mằn của nghệ thuật kiến trúc. Ban đầu tưởng như không được thừa nhận, có lúc trở thành kẻ mẫu mực, tiên phong, có lúc lại bị xa lánh, nhưng rồi thì nó cũng trưởng thành và bước đi vững chãi trên con đường riêng của nó.
1. XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP VÀ KIẾN TRÚC - MỘT CÁI NHÌN LỊCH SỬ
Khi cái mới xuất hiện, đó là điều đặc biệt, bởi vì trước đó chưa từng có.
Kiến trúc công nghiệp chỉ xuất hiện khi xã hội hình thành một mô hình hoạt động kinh tế - xã hội mới: Hoạt động sản xuất công nghiệp và cụ thể hơn là các xí nghiệp công nghiệp- nhà máy.
Nếu người ta muốn nêu một nhà máy như là một hoạt động có tổ chức qua hoạt động của máy móc thiết bị, được vận hành bởi sự chuyển động cơ khí (không phải sức lao động của con người), thì công trình như vậy xuất hiện đầu tiên vào cuối thế kỷ XVIII, tại nước Anh. Các phát minh ra máy sợi, dệt và máy hơi nước - nguồn động lực, là điều kiện cho việc hình thành sản xuất công nghiệp.
Việc xây dựng các xưởng sợi, dệt hiển nhiên không thể dung hoà với hình thái kiến trúc dân dụng đương thời (cho việc xây dựng nhà ở và công trình công cộng – nhà thờ). Tất yếu phải nảy sinh một hình thái kiến trúc mới - Kiến trúc của các công trình công nghiệp - Kiến trúc công nghiệp.
Mối quan hệ giữa xây dựng công nghiệp và kiến trúc chắc chắn là đa dạng, không thể chỉ xét trên một phương diện nào đó được. Tuy nhiên, về cơ bản có thể xem xét mối quan hệ này trên cơ sở một số mốc lịch sử nhất định của quá trình phát triển xây dựng công nghiệp, qua đó có thể nhận diện được hình thái của một loại hình kiến trúc mới - Kiến trúc công nghiệp.
2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP TRƯỚC THẾ KỶ XX
Điểm khởi đầu của quá trình công nghiệp hoá ở Châu Âu diễn ra vào những năm cuối thế kỷ XVIII tại Anh, gắn liền với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất với sự phát minh ra máy hơi nước và máy dệt. Những nguồn lợi to lớn mang lại từ việc khai thác tại các nước thuộc địa, quyền tự do của công dân và tự do kinh doanh buôn bán đã hội tụ đủ điều kiện cho sự phát triển sản xuất theo phương thức công nghiệp tại hòn đảo này. Sau đó công nghiệp hoá được mở rộng nhanh chóng trên toàn châu Âu, tạo nên một nhu cầu mới về công trình công nghiệp. Và chính cuộc cách mạng công nghiệp lại đồng thời tạo ra kỹ thuật mới và vật liệu mới để thực hiện các nhiệm vụ xây dựng vừa được đặt ra, trước hết là công nghệ sản xuất và chế tạo thép.
Vào những năm đầu của quá trình công nghiệp hoá chưa xuất hiện công trình công nghiệp đặc thù. Để đẩy nhanh quá trình tích tụ tư bản, các nhà sản xuất coi công trình công nghiệp chỉ có vai trò chức năng đơn thuần của một cái vỏ bao che phương tiện sản xuất và hoạt động công nghiệp, được xây dựng với một chi phí xây dựng nhỏ nhất. Trong các ngôi nhà công nghiệp với hình thức bên ngoài tương tự như công trình dân dụng, vị trí trung tâm được dành cho việc bố trí máy hơi nước - phương tiện chủ yếu tạo nguồn động lực cho các máy móc.
Sự phát triển nhanh chóng của công nghiệp dẫn đến tình trạng dường như không thể kiểm soát nổi quá trình đô thị hoá. Sự tập trung dân cư quá mức trong các đô thị kèm theo đó là sự thiếu hụt về nhà ở. Điều kiện vệ sinh và môi trường vô cùng tồi tệ. Bộ mặt của đô thị hoàn toàn thay đổi, tháp nhọn của các nhà thờ dần bị che khuất bởi các công trình nhiều tầng, màu xám xịt với mật độ xây dựng dày đặc và các hàng ống khói công nghiệp.
Công trình công nghiệp được biết đến đầu tiên trên thế giới là xưởng dệt tại Derby – Anh, do John Lombo xây dựng vào năm 1718. Công trình cao 6 tầng rộng 12m, dài 33m. Hệ thống chịu lực bằng gỗ, tường ngoài bằng gạch.
Trong thời gian này người thiết kế công trình công nghiệp không phải là kiến trúc sư mà là các nhà công nghệ và các thợ cả. Họ là những người duy nhất có thể nắm được những thành quả mà công nghiệp mang lại, trước hết là kết cấu thép.
Năm 1779, tại Anh, cầu Coalbrookadle vượt sông Severn hoàn toàn được lắp ghép bằng sắt với nhịp 30m, do kỹ sư Farnoll Pritchartd xây dựng. Nó mở đầu cho hàng loạt cầu bằng sắt với nhịp ngày càng lớn hơn được xây dựng tiếp theo trên toàn châu lục. Sự thành công trong việc sử dụng kết cấu thép vào xây dựng cầu đã thúc đẩy việc sử dụng kết cấu thép trong xây dựng công trình.
Năm 1792/93 công trình công nghiệp đầu tiên trên thế giới có cột bằng thép được xây dựng. Đó là toà nhà Calico Mill cao 5 tầng của hãng William Strutt. Nhà gồm 3 nhịp nhỏ, sàn là vòm gạch tựa trên dầm gỗ. Nhà công nghiệp sớm nhất có kết cấu cột và dầm chịu lực bằng thép là xưởng dệt tại Benyon (Shrewsbury) do Charles Bage xây dựng vào năm 1797. Năm 1801 chiếc vì kèo thép đầu tiên được Boulton và Walt (người sáng chế ra máy hơi nước) sử dụng cho công trình Twist Mill – nhà máy sợi dệt ở Salford- Anh. Công trình có tường ngoài bằng gạch bao quanh hệ thống kết cấu khung thép. Có rất nhiều công trình công nghiệp được xây dựng theo nguyên tắc này từ những năm sau đó.
Ngay từ những ngày này đã xuất hiện kết cấu dầm thép dạng chữ I và chữ T.
Một trong các công trình công nghiệp nổi bật của thế hệ đầu tiên với hệ thống chịu lực bằng thép, kết cấu bao che bằng gạch là công trình xưởng cán thép do K.L Althans xây dựng tại Sayn (Rheinland - Đức). Công trình có 3 nhịp. Kết cấu của nhịp chính là chỗ dựa cho hai nhịp phụ hai bên. Hình thức đầu hồi của công trình phảng phất hình dáng kiến trúc của các công trình kiến trúc nhà thờ kiểu Basilika. Các khung sườn bằng thép có vai trò như các phân vị tường nhà.
Cả xã hội dường như đã không còn lặng im sau đêm trường Trung Cổ được nữa, tất cả đều thay đổi. Nghệ thuật nói chung và kiến trúc nói riêng cũng như vậy. Sự chuyển động ghê gớm của quá trình đô thị hóa, của xây dựng công nghiệp, của việc ứng dụng kết cấu thép là cơ sở để ra đời các khuynh hướng phát triển nghệ thuật mới – ví dụ như trường phái nghệ thuật trẻ (Jugendstil). Nó là một trong những những báo hiệu đầu tiên cho việc xuất hiện chủ nghĩa và các khuynh hướng nghệ thuật hiện đại sau này.
Một trong những công trình công nghiệp nổi tiếng được xây dựng bằng thép ở Anh trong giai đoạn này là công trình Boat Store ở Sheeress, do Godfrey Greene xây dựng vào năm 1858/60. Công trình hiện vẫn còn đang sử dụng này cao 4 tầng, dài 60m, rộng khoảng 40m, gồm 3 nhịp 13,7m. Nhịp giữa cao suốt 4 tầng để sử dụng cầu trục. Mái có kính lấy ánh sáng. Hai nhịp biên được chia thành 4 ngăn tầng. Tường không chịu lực bằng tôn, cửa kính với khung bằng thép. Cấu trúc xây dựng của công trình này không khác gì với các công trình công nghiệp đương đại.
Trong những năm tiếp đó kết cấu thép được cải tiến và được sử dụng ngày càng rộng rãi hơn trong xây dựng công nghiệp và cả trong các công trình dân dụng, trước hết là nhà ga, nhà hát và nhà triển lãm. Đây là các công trình đòi hỏi không gian lớn.
Công trình dân dụng bằng thép được nhiều người biết đến là Cung thuỷ tinh để triển lãm thế giới ở Luân Đôn. Công trình do Joseph Paxton xây dựng vào năm 1850 - 1851 với diện tích 72.000m2, bằng kính và thép, được xây dựng với thời gian kỷ lục khoảng 100 ngày.
Vẻ đẹp từ công năng, sự chuyển động, sử dụng vật liệu kính, các chi tiết trang trí từ thép và mô phỏng theo vật liệu thép đã trở thành một xu hướng mới trong nghệ thuật nói chung và kiến trúc nói riêng.
Sau công trình xây dựng bằng phương pháp lắp ghép – Cung Thủy tinh, nhà ở lắp ghép đầu tiên được xây dựng vào những năm 1893-1909 do kiến trúc sư Frank Lloyd Wright thực hiện.
Mặc dù đã có ý tưởng, vật liệu và giải pháp kết cấu mới, nhưng về cơ bản công trình công nghiệp được xây dựng vào thế kỷ XVIII, XIX là các công trình được tổ hợp theo kiểu truyền thống với mặt đứng của cấu trúc gạch, đá. Chúng có hình thức kiến trúc mô phỏng theo hình thức kiến trúc cổ điển hoặc phục hưng của các công trình dân dụng đang thịnh hành như dạng đầu hồi, vòm cuốn...Hình thức kiến trúc mới của công trình công nghiệp chưa hoàn toàn được khẳng định.
Nguồn: http://bmktcn.com/ocw_post.php?cat=7&post=11
