(tiếp theo)Bây giờ tôi xin đề cập đến vấn đề phạt vi phạm hợp đồng và bồi thường thiệt hại khi có vi phạm hợp đồng.
Trước hết là tìm hiểu khái niệm định, nghĩa về phạt vi phạm hợp đồng và bồi thường thiệt hại.
Luật xây dựng, kể cả nghị định 48/2010: không thấy có định nghĩa hay giải thích về vấn đề này.
Luật thương mại qui định về phạt như sau: Điều 300 Luật Thương mại “Phạt vi phạm là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng nếu trong hợp đồng có thoả thuận, trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật này”.
Như vậy điều luật này giải quyết 2 nội dung quan trọng: 1. phạt là gì? (là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng), 2. khi nào thì được/bị phạt? (chỉ khi có thoả thuận phạt trong hợp đồng).
Luật thương mại qui định về bồi thường thiệt hại như sau: Điều 302 Luật thương mại: “Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm”.
Như vậy luật thương mại đưa ra định nghĩa rất rõ ràng về phạt và bồi thường thiệt hại.
Luật dân sự qui định về phạt vi phạm như sau: Điều 422 Luật Dân sự “Phạt vi phạm là sự thoả thuận giữa các bên trong hợp đồng, theo đó bên vi phạm nghĩa vụ phải nộp một khoản tiền cho bên bị vi phạm”. Nội dung cũng giống như qui định của luật thương mại đã trích dẫn ở trên.
Luật dân sự qui định về bồi thường thiệt hại như sau: “Điều 307. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại:
1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất, trách nhiệm bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần.
2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất là trách nhiệm bù đắp tổn thất vật chất thực tế, tính được thành tiền do bên vi phạm gây ra, bao gồm tổn thất về tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút”.
Tóm lại:
- Luật xây dựng không có định nghĩa, giải thích về 2 khái niệm phạt và bồi thường thiệt hại khi có vi phạm hợp đồng;
- Luật thương mại có định nghĩa, giải thích về 2 khái niệm phạt và bồi thường thiệt hại khi có vi phạm hợp đồng;
- Luật dân sự có định nghĩa, giải thích về 2 khái niệm phạt và bồi thường thiệt hại khi có vi phạm hợp đồng;
Như vậy trong hợp đồng xây dựng mà chúng ta đang bàn, chúng ta sẽ hiểu về khái niệm phạt vi phạm hợp đồng và bồi thường thiệt hai theo qui định tại luật thương mại, theo như thứ tự áp dụng luật đã nêu ở trên.
Vậy là xong phần khái niệm, định nghĩa.
Bây giờ tìm hiểu tiếp các nội dung: phạt vi phạm hơp đồng như thế nào? Khi nào được/bị phạt? phạt bao nhiêu là đúng? bồi thường thiệt hại là gì? Khi nào phải bồi thường? bồi thường bao nhiêu?
Cũng theo trình tự như trên, trước hết xem luật xây dựng qui định ra làm sao về việc này.
Điều 110 Luật xây dựng qui định: “Thưởng hợp đồng, phạt vi phạm hợp đồng và giải quyết tranh chấp hợp đồng trong hoạt động xây dựng
1. Việc thưởng hợp đồng, phạt vi phạm hợp đồng phải được ghi trong hợp đồng.
2. Đối với công trình xây dựng bằng nguồn vốn nhà nước, mức thưởng không vượt quá 12% giá trị phần hợp đồng làm lợi, mức phạt không vượt quá 12% giá trị hợp đồng bị vi phạm. Nguồn tiền thưởng được trích từ phần lợi nhuận do việc sớm đưa công trình bảo đảm chất lượng vào sử dụng, khai thác hoặc từ việc tiết kiệm hợp lý các khoản chi phí để thực hiện hợp đồng”.
Như vậy khi thấy Luật xây dựng qui định là “Việc thưởng hợp đồng, phạt vi phạm hợp đồng phải được ghi trong hợp đồng” thì tôi hiểu câu này là: chỉ được phạt và thưởng khi có thỏa thuận trong hợp đồng, không có thì quên đi, không thưởng không phạt gì hết.
Cũng vậy, khi thấy Luật xây dựng qui định là “Đối với công trình xây dựng bằng nguồn vốn nhà nước, mức thưởng không vượt quá 12% giá trị phần hợp đồng làm lợi, mức phạt không vượt quá 12% giá trị hợp đồng bị vi phạm” thì tôi hiểu là: nội dung phạt/thưởng không quá 12% giá trị hơp đồng vi phạm/làm lợi này chỉ áp dụng đối với công trình sử dụng nguồn vốn nhà nước (và đương nhiên phải có qui định trong hợp đồng). Nhưng nguồn vốn nhà nước chiếm bao nhiêu thì mới được (hay phải) áp dụng điều khoản này? Điều này được trả lời trong NĐ 48/2010: 30% vốn nhà nước trở lên. Nghĩa là vốn nhà nước dưới 30% thì không phải áp dụng đâu nhé.
Đó là đối với công trình có vốn nhà nước, vậy công trình không dùng vốn nhà nước thì sao? Thì thoải mái muốn phạt bao nhiêu thì phạt à? Cái này sẽ tìm hiểu trong phần sau.
Đó là qui định về phạt vi phạm hợp đồng, thế còn bồi thường thiệt hại thì luật xây dựng qui định như thế nào? Điều 120 Luật xây dựng qui định: “Xử lý vi phạm. 1. …Trường hợp các hành vi vi phạm pháp luật về xây dựng gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân thì phải bồi thường thiệt hại”. Túm lại ta chỉ cần nhớ 1 điều ngắn gọn là: vi phạm mà gây thiệt hại thì phải bồi thường thiệt hại.
Bây giờ tìm hiểu xem luật thương mại quy định về phạt vi phạm hợp đồng và bồi thường thiệt hại như thế nàu nhé.
Xin lặp lại nội dung đã nêu ở trên: Luật thương mại qui định về phạt như sau: Điều 300 “Phạt vi phạm là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng nếu trong hợp đồng có thoả thuận, trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật này”. Qui định gần giống luật xây dựng, nghĩa là muốn phạt thì phải thỏa thuận trong hợp đồng.
Vậy phạt bao nhiêu? Điều 301 Luật thương mại qui định: “Mức phạt đối với vi phạm nghĩa vụ hợp đồng hoặc tổng mức phạt đối với nhiều vi phạm do các bên thoả thuận trong hợp đồng, nhưng không quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm, trừ trường hợp quy định tại Điều 266 của Luật này”. Như vậy là rõ nhé, nếu là hoạt động thương mại thì phạt vi phạm hợp đồng không được quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm. Lưu ý cái này: giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm nhé, chứ không phải giá trị hợp đồng bị vi phạm. Cái này không cẩn thận câu chữ thì dễ tranh chấp lắm.
Tiếp, qui định về bồi thường thiệt hại trong luật thương mại.
Điều 302 luật thương mại qui định: “Bồi thường thiệt hại:
1. Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm.
2. Giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm”.
Khi nào thì phải bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng?
Điều 303 luật thương mại qui định:
“Trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật này, trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh khi có đủ các yếu tố sau đây:
1. Có hành vi vi phạm hợp đồng;
2. Có thiệt hại thực tế;
3. Hành vi vi phạm hợp đồng là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại”.
Bồi thường bao nhiêu? Quay lại qui định tại Điều 302 luật thương mại đã nêu trên: “2. Giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm”. Cái này tôi hiểu là thực tế bị thiệt hại bao nhiêu thì bồi thường bấy nhiêu.
Bây giờ tìm hiểu tiếp về qui định phạt vi phạm hợp đồng và bồi thường thiệt hại theo luật dân sự:
Điều 422 luật dân sự qui định: “1. Phạt vi phạm là sự thoả thuận giữa các bên trong hợp đồng, theo đó bên vi phạm nghĩa vụ phải nộp một khoản tiền cho bên bị vi phạm.2. Mức phạt vi phạm do các bên thoả thuận”.
Về bồi thường thiệt hại: Luật dân sự nêu rất nhiều các trường hợp phải bồi thường thiệt hại nhưng tôi không tìm thấy điều khoản nào của luật dân sự qui định phải bồi thường bao nhiêu nếu vi phạm hợp đồng gây thiệt hại.
Như đã đề cập ở trên, phạt vi phạm chỉ thực hiện khi có thỏa thuận trong hợp đồng, không thỏa thuận thì không được/bị phạt. Vậy đối với bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng thì sao? phải có thỏa thuận trong hợp đồng về bồi thường thiệt hại thì mới được yêu cầu bồi thường? hay là vẫn có quyền đồi bồi thường thiệt hại ngay cả khi không thỏa thuận về vấn đề này trong hợp đồng? Thực sự mà nói, tôi không thấy điều khoản nào qui định thật rõ ràng về vấn đề này. Tuy nhiên hãy cùng xem lại qui định ở điều 303 luật thương mại “Trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật này, trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh khi có đủ các yếu tố sau đây:1. Có hành vi vi phạm hợp đồng; 2. Có thiệt hại thực tế; 3. Hành vi vi phạm hợp đồng là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại”. Từ qui định này, tôi hiểu rằng: khi có đủ 3 yếu tố qui định trong điều 303 này thì có quyền đòi bồi thường thiệt hại, bất kể các bên có thỏa thuận trong hợp đồng hay không.
Vấn đề tiếp theo, khi đã có thỏa thuận phạt vi phạm hợp đồng thì có được quyền thỏa thuận về bồi thường thiệt hại nữa hay không? Điều 307 luậ thương mại qui định: “1. Trường hợp các bên không có thỏa thuận phạt vi phạm thì bên bị vi phạm chỉ có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp Luật này có quy định khác. 2. Trường hợp các bên có thỏa thuận phạt vi phạm thì bên bị vi phạm có quyền áp dụng cả chế tài phạt vi phạm và buộc bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp Luật này có quy định khác”. Vậy là rất rõ ràng rồi.
Tuy nhiên vấn đề này luật dân sự lại qui định hơi khác. Điều 422 luật dân sự qui định: “3. Các bên có thể thoả thuận về việc bên vi phạm nghĩa vụ chỉ phải nộp tiền phạt vi phạm mà không phải bồi thường thiệt hại hoặc vừa phải nộp phạt vi phạm và vừa phải bồi thường thiệt hại; nếu không có thoả thuận trước về mức bồi thường thiệt hại thì phải bồi thường toàn bộ thiệt hại.
Trong trường hợp các bên không có thoả thuận về bồi thường thiệt hại thì bên vi phạm nghĩa vụ chỉ phải nộp tiền phạt vi phạm”.
Như vậy chúng ta thấy theo qui định của luật dân sự thì bên bị vi phạm hợp đồng không thể đòi bồi thường thiệt hại nếu không thỏa thuận về vấn đề bồi thường thiệt hại trong hợp đồng, trong khi luật thương mại cho phép điều này. Ở đây xuất hiện vấn đề: cùng một vấn đề (đòi bồi thường thiệt hại) nhưng 2 luật dân sự và thương mại qui định khác nhau. Như đã nói ở trên, hợp đồng xây dựng mà chúng ta đang bàn phải áp dụng luật thương mại trước vì đây là hoạt động thương mại.
Còn vấn đề thứ 6 thì ai biết chỉ giúp tôi với vì tôi không biết. Với lại chỗ nào tôi chưa đúng mong ACE chỉ giúp nhé. Xin cám ơn.
